Hillsborough harmleikurinn

Félagi minn af kop.is síðunni, Magnús Jónsson, tók saman afar góðan pistil í tilefni dagsins.  Pistil sem allir sem tengjast Liverpool FC og knattspyrnu almennt, verða að lesa.  Hann er hér birtur með góðfúslegu leyfi Magga:

Það er apríl 1989.

Liverpool FC er í fyrsta sæti ensku deildarinnar, sem þá var 1.deildin, og í undanúrslitum FA-bikarsins með stórkostlega skemmtilegt fótboltalið. Urrandi sóknarfótbolti með Barnes, Beardsley, Aldridge og Rush í fararbroddi, sennilega skemmtilegast spilandi fótboltaliðið í sögu félagsins. Félagið var að ná sér eftir Heyseláfallið og bros á vörum flestra sem tengdust félaginu.

Framundan var undanúrslitaleikur gegn öðru mjög skemmtilega spilandi góðu fótboltaliði. Nottingham Forest undir stjórn Brian Clough. Forest var þarna með topplið og FA bikarinn eina keppnin sem þessi goðsagnakenndi stjóri hafði aldrei unnið. Það ríkti gríðarleg eftirvænting fyrir leik þessara risa.

Á Íslandi var bein útsending og RÚV sem átti sýningarréttinn ákvað að senda Bjarna Fel út á leikvöllinn, Hillsborough í Sheffield, til að lýsa beint frá vellinum.

Undanúrslitaleikir í ensku FA-bikarkeppninni eru leiknir á hlutlausum velli og afar algengt var að leika á Hillsborough-vellinum. Á þessum árum voru vellirnir að litlu leyti þaktir sætum, stór hólf (stands) þar sem fólki var ætlað að standa og afmörkuð með handriðum og girðingum var lenskan þá og vellirnir voru girtir af með háum girðingum sem ætlað var að halda áhorfendum frá vellinum sjálfum.

Árið áður, 1988, léku sömu lið í undanúrslitum og þá var mikill troðningur við hliðin inn á leikinn og töluverður þegar inn á völlinn var komið hjá aðdáendum Liverpool. Félagið hafði samband við enska knattspyrnusambandið til að kvarta þá, og svo aftur þegar umræddur völlur var valinn fyrir þennan leik vorið 1989 en án árangurs.

Eins og áður var nefnt var gríðarlegur áhugi á leiknum. Það var verulega gott veður á leikdag og aðdáendur beggja liða flykktust til Sheffield. Sérstaklega aðdáendur Liverpool.

Umferðartafir voru miklar þennan dag. Lögreglan hafði fengið skýr skilaboð um að leita í öllum bílum sem voru á leið á leikinn, til að koma í veg fyrir að áfengi, eða annað óæskilegt, kæmist inn á áhorfendasvæðin. Sérstaklega voru aðdáendur Liverpool aðgættir, allar rútur stoppaðar til að leita vel og vandlega í þeim. Afleiðinging varð að afar stór hópur aðdáenda Liverpool komu rétt áður en leikurinn hófst á völlinn.

Þar sem stutt var í leikinn flýtti fólk sér að hliðunum inn á vallarsvæðið, hliðin afgreiddu fáa í einu og smátt var hópurinn fyrir utan völlinn farinn að skipta þúsundum (sums staðar er talað um 20 þúsund manns) og troðningurinn varð stöðugt meiri. Langmestur varð troðningurinn fyrir utan stórt hlið inn á Leppings Lane hólfið (standinn) þar sem Liverpoolaðdáendum hafði verið úthlutað stóru svæði. Sumir höfðu miða á leikinn á Leppings Lane, aðrir í stúkunni ofan við hólfið og enn aðrir voru miðalausir, höfðu ferðast að heiman með þá von að fá miða við völlinn og voru ekki tilbúnir að fara heim fyrr en klárt væri að þeir kæmust ekki á leikinn.

Síðan þá er reglan að félögin selja ekki miða á stórleiki sína á leikdegi og oft sjáum við skeytt við setningunni, „aðdáendur sem ekki eru með aðgöngumiða ættu ekki að ferðast á leikinn“.

Smátt og smátt varð ástandið við Leppings Lane hliðið skelfilegt. Mikill troðningur upp við girðinguna, þúsundir fólks að reyna að komast inn áður en að leikurinn myndi hefjast. Lögregluforinginn sem réð aðgerðum utan girðingar, Marshall að nafni, viðurkenndi síðar að lítið skipulag hafi verið á röðunum í gegnum hliðin og að aðgönguhurðum að vellinum, áhersla lögreglunnar þennan daginn var að fylgjast með drykkjulátum og að koma í veg fyrir vopnaburð. Lögreglumaður bar fram ósk um að upphafi leiksins yrði frestað um einhvern tíma, til að draga úr flýtinum sem var á áhangendum með miða. Þeir vildu auðvitað komast inná völlinn áður en leikurinn hófst. Þessari beiðni var neitað.

Síðan þá er reglan að ef að stór hópur aðdáenda er enn á leið inná völlinn þegar hann á að hefjast er einfaldlega leiknum frestað um nokkrar mínútur. Nú síðast Tottenham – Chelsea í lok mars, sem var færður til um hálftíma eftir umferðaröngþveiti við White Hart Lane völlinn.

Aðallögreglustjóri svæðisins var lítt reyndur, Duckenfield að nafni. Hann hafði aldrei verið í stjórnunarteymi á slíkum leik. Hann var með yfirumsjónina, en var ekki nálægt Leppings Lane. Um 14:50 hafði Marshall samband við Duckenfield og bað hann um að hliðin við Leppings Lane yrðu opnuð, því að fólk væri beinlínis í lífshættu við hliðin. Duckenfield lýsti því síðar í viðtölum að hann „fraus“ augnablik en gaf svo skipunina. „Opnið hliðið“. Opinber tímasetning á þeirri opnun var 14:54.

Og þúsundir streymdu inn, algerlega óháð miða. Voru á fullu gasi því leikurinn var jú að hefjast! Þegar inn fyrir hliðið var komið þurfti að fara inn á völlinn í gegnum göng. Þrenn göng voru inn á Leppings Lane hólfið, en í öllu fárinu sem hafði myndast streymdu allir að sömu göngum, fyrir miðju hólfsins, beint inn af hliðinu. Á svæði 3 og 4 (pens) í hólfinu. Yfirleitt voru starfsmenn sem sáu til þess að loka aðgangi í göng þegar hólf var orðið fullt og þá vísa fólki á aðra innganga, sem voru á báðum hliðum hólfsins. Það var ekki gert þennan dag og allur hópurinn tróð sér leið inn í Leppings Lane hólfið.

Sem fylltist auðvitað hratt! Þegar leikurinn hófst með flautu dómarans varð svo gríðarlega örtröð í göngunum og svæðum 3 og 4, allir vildu sjá leikinn og það strax. Stöðugt hlóðst fólkið inn og þunginn leitaði niður á við og stöðvaðist við girðingarnar, eða réttara sagt á þeim einstaklingum sem við girðingarnar stóðu. Og áfram streymdi fólkið inn. Ástandið varð fljótt hryllilegt. Svæðin voru yfirfull og fólk komst ekkert. Það eru í raun ekki til nógu sterk lýsingarorð til að lýsa þeim viðbjóði sem maður hefur heyrt um og lesið frá þessum mínútum sem lifðu frá því að fyrstu einstaklingarnir fara að meiðast og deyja þar til að lögreglan áttar sig á því hvað er að gerast og fer að hjálpa. Fyrstu viðbrögð þeirra voru nefnilega að flytja allan þungann af lögregluliðinu að girðingunni, með hunda, því Duckenfield taldi að um átök væri að ræða!

En á svæðum 3 og 4 var fólk dáið og að deyja. Kafnaði einfaldlega í troðningnum, fólk barðist fyrir lífi sínu, sumir sluppu en aðrir ekki. Lýsingar á dauðdögum fólks og hjálparleysi vina og ættingja gerir mig enn í dag máttlausan. Lýsing þess þegar að maður tók eftir því að vinur hans var dáinn, kafnaður, en stóð þó áfram uppréttur við hliðina á honum, einfaldlega því enginn komst neitt. Feður sem horfðu hjálparlausir á börn sín deyja. Hróp og köll barna og unglinga í andarslitrunum á mæður sínar, áköll um hjálp, guðs eða annarra. Svo mikill hryllingur að ekki er hægt að ímynda sér! Þegar svo loksins lögreglan áttaði sig á hvað var í gangi var opnað inn á völlinn sjálfan og reynt var að koma fólki út úr hólfinu. Leikurinn var stöðvaður kl. 15:06 og leikmennirnir sendir í búningsklefana.

En þá kom næsta klúður. Sjúkraliðar voru af verulega skornum skammti, nær engir sjúkrabílar. Lögreglan var ennþá ekki alveg viss um hvað væri í gangi, Duckenfield var ekki lengur í stýriboxinu og næstu 15 -20 mínútur voru ráðlitlir lögreglumenn að reyna að ná einhverju valdi á aðstæðum, aðdáendur hlupu til að reyna að hjálpa vinum sínum og öðrum, breiða yfirhafnir yfir lík liggjandi á vellinum og hlaupandi með slasað fólk á auglýsingaskiltum í átt að útleið af vellinum eða til sjúkrabílana, sem ekki var hleypt inn á grasið og að hinum slösuðu fyrr en uppúr kl. 15:25. Hræðilegt var að sjá venjulegt fólk reyna lífgunaraðferðir í fjarveru atvinnufólks.

Því þetta allt sáum við beint í íslensku sjónvarpi. Ég á afmæli 14.apríl og hafði hlakkað verulega til þessa dags, að leik loknum var árshátíð í framhaldsskólanum mínum og dagurinn átti að verða ógleymanleg gleðihátíð. En hann varð akkúrat hið gagnstæða. Ég gleymi aldrei Bjarna Fel, hálfkjökrandi að lýsa þessum hryllingi, sem smám saman varð ljós. Auðvitað var útsendingin rofin fljótlega, en Bjarni kom þó reglulega inn með fréttir, sem stöðugt versnuðu.

Það er svo hjákátlegt til þess að hugsa núna, en fyrstu áhyggjur manns voru hvort að leikurinn yrði ekki kláraður. Ég hætti að borða afmælissnakkið snemma, lék mitt hlutverk í upphafi árshátíðarinnar og fór svo heim. Næstu daga fóru svo fréttirnar að koma í ljós. 95 látnir, 767 manns slasaðir, þar af um 150 alvarlega. Talan varð svo að 96 látnum þegar slökkt var á öndunarvél einstaklings sem hafði orðið fyrir varanlegum heilaskaða. 89 karlar og 7 konur. Sá yngsti sem lést 10 ára og sá elsti 67 ára. Þúsundir áttu um sárt að binda.

The Sun sýndi á sér ógeðshlið daginn eftir slysið með því að ljúga því að hinir látnu hafi verið rændir og lík þeirra svívirt af öðrum Liverpoolaðdáendum liggjandi á grasinu á Hillsborough. Síðan þá hefur enginn Liverpoolmaður með sjálfsvirðingu lesið, hvað þá keypt, The Sun. Blaðið er varla selt í Liverpoolborg!

Þeir sem ekki muna þennan tíma hafa örugglega lesið flest af þessu áður. Enda eiga þeir að gera það, því þessi atburður hefur markað félagið varanlega. Í raun enska knattspyrnu líka því í kjölfar slyssins urðu gríðarlegar breytingar á leikvöllum Englands og umgjörðinni utan um leikina sjálfa, í beinu framhaldi af úttektinni á slysinu.

En það hafa kannski ekki allir gert sér grein fyrir þeirri stöðu sem var uppi hjá Liverpool Football Club. Því að um tíma vissi ég ekki hvort að liðið mitt yrði einfaldlega lagt niður. Fyrstu dagana eftir slysið var áherslan auðvitað á vettvang slyssins og reyna að grípa til aðgerða til að koma í veg fyrir slíka atburði. Girðingar voru rifnar niður á öllum völlum. Skipaður var hópur (Taylor-hópurinn) sem skilaði svo skýrslu (Taylor-report) um það hvernig koma mætti í veg fyrir slíka atburði.

Allt starf Liverpool lá niðri. Allt. Daginn eftir slysið ákvað Peter Robinson, stjórnarformaður, að Anfield Road skyldi opnaður fyrir fólki sem kom þangað til að votta virðingu sína. Blóm, bangsar, treflar, treyjur var dreift um völlinn og Kopstúkuna. Völlurinn var þakinn.

Leikmennirnir mættu ekki til æfinga. Fótbolti var einfaldlega ekki á dagskránni. 16.apríl mættu þeir í kirkju þar sem Bruce Grobbelaar las ritningargreinar og leikmennirnir ákváðu í samráði við konurnar sínar að þeir ætluðu að taka virkan þátt í sorg fólksins, félagið ákvað í raun að sýna hvað skipti það mestu máli, fólkið sitt. Kenny Dalglish, stjórinn, var fremstur í flokki. Allir þeir sem hafa áhuga á að kynnast hlið félagsins og leikmannanna á harmleiknum ættu að lesa kaflann um harmleikinn í ævisögu Dalglish.

Á mánudeginum fóru leikmenn og þjálfarar til Sheffield og heimsóttu spítalana. Töluðu við þá sem lifðu af og ættingja þeirra. Báðu bænir við rúm þeirra sem lágu í dái. Kynntust fólkinu sem var að kveðja ástvini og fundu til með því. Seinna fóru þeir á jarðarfarirnar. Félagið sá til þess að á öllum jarðarförum þeirra sem létust á Hillsborough væru fulltrúar þess viðstaddir. Dalglish sjálfur fór á þær flestar. Mest fór hann á fjórar jarðarfarir einn daginn. Félagið reyndi að sjá til þess að ef að sá látni átti sér uppáhaldsleikmann fór sá hinn sami á jarðarförina. Enn lágu æfingar niðri um sinn.

En svo fór að koma spurningin. Munu Liverpool leika fótbolta á ný? Í dag hrista menn hausinn, en á þessum tíma var þetta virkilega möguleiki. Liverpoolborg var einfaldlega lömuð og Dalglish hefur lýst því að oft á þessum tíma hafi leikmennirnir, þjálfararnir og stjórnarmenn velt því fyrir sér hvort þeir ættu að halda áfram, eða leggja starf liðsins niður af virðingu við þá látnu.

Á meðan að deildarkeppnin hélt áfram og Everton tryggði sér sæti í FA-bikarúrslitunum var leikjum Liverpool frestað, hverjum af öðrum. Og maður vissi ekki hvað var í gangi, netið var ekki komið og maður þurfti að bíða eftir útkomu Shoot! og Match til að lesa eitthvað meira en örfréttir í RÚV. En eftir um 10 daga frá slysinu bárust fréttir af því að ákveðið hefði verið að leikinn yrði ágóðaleikur fyrir fjölskyldurnar sem höfðu um sárt að binda og að það myndi marka upphaf þátttöku Liverpool í knattspyrnu á ný. Það var „bræðralið“ Liverpool, Glasgow Celtic sem buðu upp á leikinn og 30.apríl, fimmtán dögum eftir harmleikinn léku rauðliðarnir fótboltaleik á ný, á Celtic Park. Þeir sem á leiknum voru hafa lýst hversu magnþrungin sorgin var, hversu ótrúlegur hljómur You‘ll never walk alone var í upphafi leiksins og hversu sterk bönd mynduðust milli félaganna. Þau bönd eru í dag enn mjög mikil. Þennan dag varð Celtic lið margra Liverpoolmanna í Skotlandi, mitt líka.

Fyrsti opinberi leikurinn var svo leikurinn gegn erkifjendunum, Everton, á Goodison Park. En í sorginni eftir slysið var borgin sameinuð, völlurinn söng saman og í hálfleik löbbuðu aðdáendur Liverpool með fána um völlinn, þar sem aðdáendum Everton var þakkaður stuðningurinn.

Liverpool hóf keppni á ný, þetta ár unnum við FA-bikarinn í úrslitum gegn Everton, manni fannst það einhvern veginn klárt að það myndi gerast, en töpuðum svo titlinum á ákveðnu marki Michael Thomas. Árið eftir vannst titilinn og hefur ekki í hús komið síðan. Dalglish gafst svo upp vorið 1991 og hefur sagt stærstu ástæður þeirrar ákvörðunar hafi verið uppsöfnuð streita frá harmleiknum, hann einfaldlega gat ekki meir og varð að fá hvíld.

Í maí sama ár var stofnaður stuðningshópur fyrir þær fjölskyldur sem höfðu um sárt að binda og hann er vel virkur enn í dag, Hillsborough Family Support Group. Fyrst um sinn veitti hann styrki til að hjálpa fólki að lifa í gegnum sorgina en þegar lengra hefur liðið hefur hópurinn fyrst og síðast barist fyrir að sannleikurinn verði fundinn, farið verði rækilegar yfir hvar mistökin voru gerð og þeim sem á þeim ábyrgð báru verði refsað! Á ýmsu hefur gengið í þeim málum, en þrátt fyrir að í gegnum tíðina hafi ýmsir viðurkennt mistök hefur það fyrst og fremst verið kattarþvottur sem bara hefur bætt á sársauka þeirra sem að misstu ástvini. Núna er móðir eins þess er lést að reka mál fyrir Evrópudómstólnum þar sem hún dregur í efa opinbera útgáfu dánarstundar og dánarástæðu sonar síns. Einn farsinn var nefnilega að allir sem létust á eða við völlinn eru opinberlega taldir hafa látist kl. 3:15 og flestir sagðir hafa kafnað, án mikill útskýringa sem vanalega eru gefnar. Ótrúlegt.

Það er þessi hópur sem hefur staðið fyrir minningarathöfn á „The Kop“ þann 15.apríl kl. 15:00 hvert ár. Það er hreint magnþrungin athöfn fyrir Liverpoolaðdáanda að taka þátt í. Hún er stutt og virðuleg, tveggja mínútna þögn frá kl. 15:06 og síðan endað á sálminum sem allir Liverpoolmenn og konur kunna. Í ár verður sami háttur á og fulltrúar félagsins mæta eins og endranær. Alltaf framkvæmdastjórinn og fyrirliðinn, vanalega miklu fleiri. Ég var viðstaddur þessa athöfn 2001 og var djúpt snortinn. Þar er minningu fórnarlambanna sýnd mikil virðing.

HFSG hópurinn er ekki eini hópurinn sem heimtar sanngirni og réttlæti fyrir fórnarlömb harmleiksins. Í febrúar 1998 var stofnaður annar hópur sem hefur verið mjög sýnilegur, er með skrifstofu við hlið Anfield Road á 178 Walton Breck Road. Sá hópur heitir The Hillsborough Justice Campaign og byrjaði mjög fljótlega að nota slagorðið „Justice for the 96“ sem slagorðið sitt. Meðlimir þessa hóps eru algerlega helteknir af því að halda merki fórnarlambanna á lofti og leita réttlætis fyrir þau og afkomendur þeirra. Þegar maður er á Anfield hittir maður afar oft meðlimi þessa hóps þar sem þau dreifa nýjustu upplýsingum um málarekstur eða aðrar markverðar fréttir. Reglulega heyrir maður slagorðið þeirra sungið, þ.e. „justice for the 96“, sennilega var eftirminnilegast þegar það var sungið á Anfield í 6 mínútur samfleytt frá upphafi F.A. bikarleiks við Arsenal í janúar 2007.

Og félagið brást við á sinn hátt til að minnast fórnarlambanna á varanlegan hátt. Við hlið „Shankly Gates“ á Anfield var reistur veglegur minnisvarði þar sem nöfn og aldur allra fórnarlambanna var greipt með gyllingu í marmarann og alltaf logar þar kertaljós. Skylduheimsókn fyrir alla aðdáendur sem koma á Anfield! Merki félagsins var uppfært á 100 ára afmæli þess árið 1992. Þá var búið að greipa „You‘ll never walk alone“ ofan við Liver Bird merkið og þar var sérstaklega vísað til harmleiksins. Stuttu síðar var tveimur kyndlum bætt sitt hvoru megin við grunninn í merkinu og þeir héldust áfram þegar núverandi merki var saman sett. Þessir kyndlar hafa í raun orðið sérstakt merki fyrir harmleikinn og heita eftir því, „Réttlætislogarnir“ eða „Justice flames“.

Og í dag eru liðin 20 ár frá þessum harmleik. Síðasti atburðurinn í sögu slyssins og afleiðinga þess varð um helgina þegar Stephen Warnock, leikmaður Blackburn og fyrrum leikmaður Liverpool, bar blómaspjald þar sem talan 96 var mynduð með rauðum rósum á hvítum fleti áður en mínútu þögn var haldin fullkomlega fyrir leik liðanna. Það er gert á hverju ári á þeim heimaleik sem næstur er 15.apríl.

Til að minnast dagsins þegar Liverpoolaðdáendur héldu að heiman til að horfa á knattspyrnuleik, en 96 þeirra sneru aldrei aftur. Þeim má aldrei gleyma!

Apríl 2009
 
Magnús Jónsson.